Om klimaatverandering tegen te gaan, moet de uitstoot van broeikasgassen omlaag. Dat heeft gevolgen voor onze samenleving. Hoe betrek je de samenleving bij het bedenken en uitvoeren van klimaatbeleid? De onafhankelijke adviescommissie onder leiding van voormalig ombudsman Alex Brenninkmeijer heeft hierover geadviseerd. Hieronder een eerste samenvatting, samengesteld uit teksten uit het rapport. We komen hier in onze volgende nieuwsbrief op terug.

Het klimaatbeleid staat hoog op de politieke en maatschappelijke agenda, omdat de uitvoering van het Verdrag van Parijs en de Green Deal van de EU vergaande maatschappelijke gevolgen heeft. Het is begrijpelijk dat niet alleen vanuit de verschillende sectoren van onze economie, maar ook vanuit de samenleving de behoefte groeit om betrokken te zijn bij de keuzes in het klimaatbeleid en bij de uitvoering ervan. Aan de klimaattafels bij het tot stand brengen van het Klimaatakkoord hebben de verschillende sectoren mee kunnen denken aan oplossingen. Op een aantal plaatsten in Nederland is aan de betrokkenheid van burgers inhoud gegeven met verschillende vormen van burgerparticipatie.

In sommige gevallen is zelfs gekozen voor intensieve burgerparticipatie in de vorm van burgerfora, waarbij een zo representatief mogelijke groep uitgenodigde burgers voorstellen uitwerkt die vervolgens op bestuurlijk niveau gebruikt kunnen worden. Naar aanleiding van deze initiatieven is vanuit de Tweede Kamer de vraag gesteld of burgerfora toe te passen zijn om klimaatbeleid mee te ontwikkelen en uit te voeren. Alex Brenninkmeijer (eerder nationaal ombudsman) is gevraagd een adviescommissie Burgerbetrokkenheid bij Klimaatbeleid voor te zitten. Half maart is het rapport aangeboden aan de minister van EZK.

Het rapport concludeert dat als burgerfora serieus worden aangepakt en de betrokkenheid van burgers wordt vergroot, het draagvlak voor maatregelen verbreed kan worden. Er kan dan ook geprofiteerd worden van de kennis in de samenleving om klimaatmaatregelen wat betreft ontwerp en uitvoering zo goed mogelijk aan te laten sluiten. Bovendien kan de ervaring met burgerfora ertoe bijdragen dat de dialoog in de samenleving versterkt wordt en tegenstellingen die in de (digitale) media makkelijk opspelen – bijvoorbeeld rond klimaatmaatregelen – makkelijker overbrugd kunnen worden.
De maatschappelijke druk om burgers meer te betrekken bij beleid waar veel discussie over bestaat kan vandaag niet meer alléén opgevangen worden door representatie via politieke partijen en de traditionele inspraak. We zien dan ook dat burgers zich organiseren, bijvoorbeeld in buurtinitiatieven, en dat overheden de afgelopen jaren steeds sterker hebben ingezet op participatie. Deze andere vormen van burgerbetrokkenheid kunnen een waardevolle aanvulling en verdieping zijn van onze representatieve democratie.

Recent is het burgerforum nadrukkelijk geagendeerd als manier om burgers een stevigere stem te geven in beleidsvorming. Kijkend naar de grote lijnen in het naoorlogs participatiebeleid vormt het burgerforum waarbij deelnemers ingeloot worden mogelijk een nieuwe, vierde generatie: na inspraak (naar voren komend in de jaren ‘70), interactief beleid (in de jaren ‘90), doe­democratie (in de jaren ‘0) zien we met het burgerforum (vanaf de jaren ‘10, ‘20) mogelijk een nieuwe generatie burger­ participatie naar voren komen, waarbij de burger nog meer betrokken wordt bij het bepalen van de agenda en waarbij de burger intensief meedenkt over alternatieven en concrete voorstellen doet.

Mensen beleven en ervaren maatschappelijke tegenstellingen sterker. Deze krijgen in het publieke debat ook meer aandacht. De hierdoor toenemende maatschappelijke polarisatie vormt een bedrei­ging voor het effectief uitvoeren van het klimaatbeleid. Burgerparticipatie, waaronder burgerfora, kan echter ‘ontmoetingsplaatsen’ in onze samenleving opleveren waar dwars door maatschappelijke groeperingen en tegenstellingen heen contact en dialoog kan ontstaan en tegenstellingen anders beleefd gaan worden en waardoor polarisatie juist vermindert. Burgerfora kunnen dus op nationaal, regionaal en lokaal niveau een geschikte manier zijn om samen met inwoners te komen tot rijkere oplossingen voor het klimaatprobleem, waar zij zich meer eigenaar van voelen, ondanks dat belangen onverenigbaar kunnen lijken. Zo kunnen burgerfora een manier zijn om invulling te geven aan de meer participatieve democratie.

Tegelijkertijd is het organiseren van een burgerforum een complexe onderneming, die zonder serieuze, doordachte aanpak juist tot minder betrokkenheid en vertrouwen van burgers kan leiden. Burgerfora zijn intensief, omdat de inbreng van burgers tijdig moet zijn, maar ook niet vrijblijvend mag worden opgevat. Bij de keuze voor een burgerforum moet duidelijk zijn hoe het forum verbonden is met het beleidsproces en welke ruimte daarin bestaat voor de stem van burgers. Bovendien vragen burgerfora, net als andere vormen van participatie, een investering in tijd en geld van de kant van de overheid en andere maatschappelijke spelers, maar ook van inwoners en betrokken burgers. Om burgerfora succesvol te laten zijn moet aan een aantal randvoorwaarden voldaan worden, zoals:

  • de juiste vraagstelling,
  • de duidelijke inbedding vooraf in de politieke besluitvorming,
  • de representativiteit van het burgerforum met de nodige middelen om gelijkwaardige deelname mogelijk te maken,
  • de verbinding tussen het forum en de rest van de samenleving
  • de goede praktisch en inhoudelijke ondersteuning van het forumproces,
  • en een vooraf bepaald en transparant vervolg op de voorstellen uit het forum in de politieke besluitvorming.

Samengevat heeft het burgerforum de potentie om burgers beter te betrekken bij het vormgeven en uitvoeren van klimaatbeleid in Nederland en kan het een waardevolle bijdrage zijn aan onze democratie. Voorwaarde is wel dat aan bepaalde randvoorwaarden wordt voldaan en dat we bereid zijn van ieder initiatief structureel en samen te leren. Door een gevoel van urgentie over het klimaatprobleem of burgerbetrokkenheid, of enthousiasme over de methode zou men in de val kunnen trappen van een onvoldoende doordachte en niet financieel onderbouwde aanpak, te weinig commitment of gebrek aan onderzoek en reflectie. De keuzes of en hoe burgerfora toegepast worden liggen bij de politici in ons land, en de vraag is daarom uiteindelijk aan hen welke afspraken zij hierover aangaan, welke onder­steuning en middelen ze hiervoor vrijmaken en hoe er van ervaringen geleerd zal worden.

 

Bekijk het rapport “Burgerbetrokkenheid bij Klimaatbeleid” en aanbiedingsbrief bij het rapport aan minister EZK via https://www.rijksoverheid.nl/documenten/publicaties/2021/03/21/adviesrapport-betrokken-bij-klimaat